Da’s pas creatief!

Wat is creativiteit? Daar bestaan de nodige vooronderstellingen en vooroordelen over; soms ronduit misverstanden, dan weer subtiele interpretatieverschillen. Ik heb ze niet geturfd, maar terugdenkend aan alle gesprekken die ik de afgelopen jaren gehad heb over creatief denken, springen de volgende drie – vier, met de toegift erbij – eruit. Ik noemde ze al terloops in een vorige blogpost.
In deze blogpost zal ik ze van commentaar voorzien.

Creativiteit, dat is tekenen, knutselen en kleien!

Als een kind met een krijtje zijn of haar eerste bloem tekent, dan is dat creatief; het had het nog nooit eerder gedaan. De tweede bloem is al veel minder creatief. En als dezelfde persoon, 35 jaar later nog steeds min of meer dezelfde bloemen tekent en daar een goede boterham mee verdient, dan is het helemaal niet meer creatief, slim misschien wel.

Dat is natuurlijk ook het paradoxale aan creativiteit; zodra het er is, de vondst, is het al niet meer creatief, want iedere herhaling is niet meer dan dat, een herhaling en dus niet nieuw. Deze intrigerende uitspraak van Kamagurka schiet mij te binnen: Als ik ‘nu’ zeg, dan is het al voorbij, NU! NU!

Toch even verder bij stil staan. Ik maak onderscheid tussen, persoonlijke-, groeps- en wereldcreativiteit. Een kind dat een voor hem of haar eerste bloem tekent is creatief, zelfs als de andere kinderen op de crèche of in de klas dat al eens gedaan hebben. Maar als een kind nu als eerste in de groep een tekening maakt waarin het gebruik maakt van perspectief, dan is het kind creatief binnen die groep. Denk eens aan Gutenberg en Janszoon Coster, zij vonden beiden de boekdrukkunst uit, zonder het  van elkaar te weten. Beiden waren ze creatief als persoon. Binnen hun deel van de samenleving (hun ‘groep’) was dit idee nieuw, maar kijkend naar de hele wereld was alleen Gutenberg creatief; hij was nl. de eerste (Hoewel beweerd wordt dat de boekdruk kunst al veel eerder in China werd beoefend). Ik zet dit uiteen om te benadrukken dat specifieke contexten uitmaken voor de beoordeling of iets creatief is of niet. Iets wat ‘de rest van de groep’ niet creatief vindt kan voor het individu – dat ene kind – een grote creatieve prestatie zijn.

Ja knutselen en kleien kan heel creatief zijn, net als knutselen in het groot: stuwmeren, bruggen, ruimtestations. Met veel plezier kijk ik op National Geographic Channel naar de uizendingen van Richard Hammond: Extreme Structures – creativiteit en knutselen op grote  schaal!

Creativiteit, dat is lief, goed en voor softies.

‘Soft’ is weer helemaal in, met excuses voor het taalgebruik. De winkels puilen uit van ‘mindfulness’ en ‘happinez’. Er wordt veel aan ‘jezelf gewerkt’. Niet per definitie creatief, maar het sluit het zeker niet uit.

Creativiteit wordt meestal geassocieerd met positieve zaken. Als er een probleem is, dan hebben we creativiteit nodig! Want creativiteit lost problemen op. Nou, creativiteit kan net zo goed problemen maken. Creativiteit kent geen moraal, is niet per definitie ‘lief’ of ‘goed’; het staat ter beschikking van bloemenkinderen en dictators.

In een workshop wist een deelnemer heel puntig op te merken: Oorlog! Dat is pas creatief. Want alles wordt stuk gemaakt (patroondoorbreken), het doet een urgent beroep op de creativiteit van generaals en dakloze vluchtelingen. Het is olie op het vuur van wetenschap (atoombommen verzinnen) en (wapen)industrie. Iets om bij stil te staan.

Creativiteit, dat is voor creatieven.

Nummer 1: Ik ben niet creatief, creativiteit dat is voor kunstenaars en reclamemakers. Dat is natuurlijk waar, kunstenaars en reclamemakers gebruiken creativiteit om te excelleren en zich te onderscheiden; het hoort bij hun vak. Maar welk beroep, welk mens gebruikt geen creativiteit of heeft het niet nodig?

Creativiteit is als autorijden, je kunt het leren. Net als sturen, gas geven, remmen en schakelen. En naarmate je het meer doet wordt je er beter in – en soms ook nonchalanter, maar dat is een ander verhaal. Vergelijk het met creatieve vaardigheden, zoals associëren en verbeelden. Daar bestaan heel concrete theorieën over en oefeningen voor. Doe het veel en met de juiste houding (vgl. ‘rijstijl’) en je wordt een prima chauffeur. Dat je nog nooit een Grand Prix hebt gewonnen houdt je toch niet tegen om in de auto te stappen? En natuurlijk zijn er uitersten; sommigen leren het nooit en anderen worden wereldkampioen.

Als toegift een veel gehoorde vooronderstelling over creativiteit en kinderen: ‘Kinderen zijn creatief’ Daar kan ik het nodige over zeggen, maar ik laat jullie graag nadenken over deze stelling. Hoe waar is dit of juist niet? Las doorgewinterde creatieve denker dwing je jezelf uiteraard om voor én tegenargumenten te verzinnen.

Morgen weer een lesidee: ‘Besmettelijke eigenschappen’ of zo iets ga ik het noemen.