Uitgeleerd = afgeleerd

Ik wind er geen doekjes om: ‘we’ zijn fout bezig. ‘We’ breken systematisch de creatieve competenties van onze kinderen af. Om jaren later te kermen dat we zo’n behoefte hebben aan creativiteit in onze samenleving.

Het is het bekende verhaal: kinderen zijn o zo creatief, maar tegen de tijd dat ze naar de middelbare school gaan is er niet veel meer van over. Daar spelen een aantal factoren een rol bij. Het is te gemakkelijk om te zeggen dat het enkel door het basisonderwijs komt, denk maar aan lichamelijke ontwikkeling (hersenen, hormonen).
Ik was vorige week bij de presentatie van resultaten van praktijkonderzoek, gedaan door een aantal Pabo studenten. Onderwerp van onderzoek: Het effect van het toepassen van creatieve (denk)technieken op het creatieve gedrag van kinderen (een mix van onderzoeken gedaan in groepen 3, 4 en 5).

Nu zijn dat geen wetenschappelijke onderzoeken met dubbelblind getrokken, a-selecte steekproeven e.d. Daarvoor ontbreekt het binnen de opleiding o.m. aan tijd en geld. Maar dat houdt een praktijkonderzoek, gehouden door gedreven studenten niet tegen. Ik luisterde naar interessante hypotheses, bekeek leerexperimenten en kijkwijzers op basis waarvan de hypotheses kritisch werden bekeken. Zo observeerden studenten Simone Rademaker en Ingrid Bijster het volgende bij kleuters:

• Uitstel van oordeel werkt bij kleuters. M.n. in kringgesprekken weten kleuters hier goed mee om te gaan. Dit komt het pedagogisch klimaat ten goede.
• Kleuters kunnen prima uit de voeten met creatieve denkoefeningen als associëren, zolang rekening word gehouden met beperkte woordenschat en niveau van abstract denken.
• Activiteiten die aanspraak doen op creativiteit verhogen enthousiasme en  zelfvertrouwen (succes-ervaringen). ‘Stille kinderen’ kruipen uit hun schulp.

Atie Berkhout en Marjet van der Born voegen hier o.m. deze conclusie aan toe: Kinderen (in hun onderzoek groep 3 en 4) vertonen buiten de klas/les – verhoogd – gebruik van divergerend denken en uitstel van oordeel. Dat geeft de burger weer moed, ik zeg: doen!

De hypothese ‘Het heeft geen toegevoegde waarde om kleuters en jonge kinderen creativiteit aan te bieden omdat zij al creatief zijn’ lijkt hiermee verworpen. Observaties van andere studenten bevestigen dit en laten zien wat er gebeurt naarmate de leeftijd stijgt; groep 3, 4 en 5. Gemma Drijver ziet o.m. het volgende:

• Groep 3 houd ervan om te vertellen en te delen, in groep 4 en 5 willen kinderen hun ideeën en werk bij zich houden.
• Groep 5 is onzeker en terughoudend bij het uiten van creatieve ideeën en andere mening (peer-pressure).
• Groep 3 en 4 maken makkelijker gedachtekantelingen, zijn meer divers in ideeën en experimenteren spontaan, groep 5 blijft langer hangen in zelfde denkspoor en experimenteert niet (consumptief).
• Groep 5 gaat houdt minder lang vol bij divergerend denken.

Allemaal bevestiging van de hypothese dat de creatieve vermogens tijdens het opgroeien slijten. Nee, dat is een verkeerde vergelijking, iets slijt door gebruik, roesten is hier beter op zijn plaats. Er gebeurt veel goeds in de klas en ik pleit dan ook niet voor een volledige heroriëntatie op creativiteit in onderwijs. Maar het kan altijd beter. Laten we er voor zorgen dat ‘uitgeleerd’ niet ‘afgeleerd’ betekent waar we het over creativiteit hebben. We hebben het namelijk zo hard nodig.

Zo zetten de studenten een hele reeks aan waarnemingen en conclusies op een rijtje, die hun beurt weer voeding zijn voor de aanwezigen die volgend jaar onderzoek gaan doen naar creatief denken in de klas.

Deze onderzoeken – tweede jaar op rij nu, en het derde komt eraan – wordt  mede gefaciliteerd door het Centrum voor Ontwikkeling van Creatief Denken. Hulde en dank hiervoor en ook voor onderzoeksbegeleiders Rob Bartels, Jeroen van der Weide en Natasja van Schaik.

Ik heb ook een hypothese: ‘door al op jonge leeftijd creativiteit expliciet aan te bieden wordt de basis gelegd voor het vasthouden en verder ontwikkelen van de natuurlijke creatieve drive’; Use ‘em or loose ‘em.

Een van de aanbevelingen van de studenten is om een leerlijn voor creatief denken te ontwikkelen. Daarop zeg ik volmondig, ja! Die uitdaging ga ik aan, niet alleen, maar samen met lezers van deze blog!