FAQ

Op deze pagina vind je vragen die mij gesteld zijn met betrekking tot creatief denken en onderwijs. En uiteraard antwoorden daarop. Als je zelf ook vragen wilt stellen doe dat dan via mail of twitter (@davidvdkooij).

Deze pagina ‘groeit‘. Direct hieronder vind je een reeks vragen die mij per geel plakbriefje gesteld werden tijdens een workshop bij het Bonaventura College in Leiden, op 21 maart j.l. De antwoorden daarop voeg ik in de komende periode toe. Ook doe ik een dringende oproep aan de lezers om ook mee te doen aan het beantwoorden van de vragen. ADOPTEER EEN VRAAG! Je ziet die input hieronder terug en duidelijk aangegeven.
Verder naar beneden – bij het volgende ‘vierkleurenvlakje‘ – vind je de eerdere FAQ’s terug.

Algemene reacties:

@fabienvankempen: @davidvdkooij Als antwoord op een aantal van deze vragen zou ik een pleidooi kunnen houden om met ze te gaan filosoferen.

1. Hoe kan ik creatief denken bevorderen in een kleuterklas?

@pioen: @davidvdkooij vraag 1 graag haha. Houdt eens een hééle poos je mond als leerkracht en luister naar hun gesprekken. Alleen maar creativiteit!

Vaak wordt creatief denken geassocieerd met ingewikkeld of volwassen denken. Zodra de woorden associatie, analogie of metafoor klinken – typische gereedschappen van creatieve denkers -, lijken de mogelijkheden voor jonge kinderen afgesloten. Uit die vooronderstelling ben je zo geholpen als je daarnaast – of daarvoor in de plaats – woorden gebruikt als fantasie, dagdromen en ontdekken. Ja, creatief denken is bij uitstek het domein van zeer jonge kinderen, zij zijn de meesters van dat domein, en wij – volwassenen – kunnen heel erg veel over creatief denken leren door alleen maar te kijken en te luisteren naar wat kleuters doen en zeggen. Wat is creatief denken, in de kern, aan het begin, (m.n. waar het gaat om divergeren, experimenteren en uitstel van oordeel) anders dan nieuwsgierig zijn en vragen stellen? Experimenteren, beduimelen, frotten; poeren en roeren? Het enige wat je hoeft te doen, is ruimte geven!
De echte uitdaging voor het ontwikkelen van creatief denken – zeg in dit verband maar liever ‘bestendigen’ – komt naarmate de kinderen groter worden en zich beginnen te conformeren aan opgelegde regels en groepsdruk.

Een leuk en zeer bruikbaar lesidee voor jonge kinderen – voor alle leeftijden – vind je hier: “Uitdozig denken”

Of snor deze boeken eens op:

• How to be an explorer of the world – Keri Smith,
• Ontvlambare vingers een handleiding om te verdwalen Caroline Boudry & Herwig de Weerdt

2. Kan het onderwijs überhaupt functioneren zonder creatief denken?

@DTVAntwoord: @davidvdkooij 2. Nee, creativiteit is een onderdeel van wetenschap, verbazen en ontdekken vloeien hier uit. Creativiteit is dus belangrijk.
@pioen: @davidvdkooij bij 2: nee natuurlijk niet, daarom werkt het meeste onderwijs op dit moment ook niet…

Een vraag waar ik twee kanten mee op kan. Dus dat doe ik. Kant 1 gaat in op de letterlijke formulering van de vraag. Kant 2 vraagt zich af of creativiteit en creatief denken een functie hebben bij het leren

Kant 1: Nee, onderwijs kan niet functioneren zonder creatief denken. Maar dat is niet uniek voor onderwijs. Zonder creatief denken loopt de boel vast. Want hoe geolied de machine ook draait, op routine en patronen, er komt vroeg of laat (eerder vroeg) een kink in de kabel, een hic-up, een verandering. En dan moet het creatieve register worden opengetrokken.
Bekijk eens dit e-college van me op de site van Onderwijs Maak Je Samen: Hier rust creativiteit. En dit lesidee – het eerste lesidee op Vindingrijk nota bene – is een toepasselijke uitwerking daarvan: Creativiteitsuitval.
Het mag duidelijk zijn dat de uitdagingen waar het onderwijs, m.n. de leerkrachten en schooldirecties, voor gesteld staan een flinke dosis creatief denken nodig hebben. Het lijkt wel of een leerkracht op twee, drie plaatsen tegelijk moet zijn en vier seizoenen op een dag moet doorbrengen. Ik gebruik bewust deze uitdrukkingen, het zijn namelijk prachtig springplanken om op creatieve wijze op zoek te gaan naar nieuwe mogelijkheden. Vaste lezers van de lesideeën kunnen daarmee uit de voeten.

Kant 2: Hebben creativiteit en creatief denken een functie heeft bij het leren?
Ja, als we goed kijken dan overlappen creativiteit en leren elkaar voor een groot deel. Als we creativiteit definiëren als alles dat algemeen als nieuw en zinvol wordt beschouwd dan stelt een kind dat kennis opneemt een creatieve daad. Zelfs als het gaat om kennis die al lang en breed bekend is. Voor het kind is het nieuw en het draagt bij aan de ontwikkeling van de persoonlijkheid. Wanneer het kind – en dit geldt net zozeer voor volwassenen – spontaan door eigen experiment en toetsing kennis vergaart die niet van buiten wordt aangeboden dan is de creatieve daad ‘groter’, helemaal als deze kennis voorheen in een grote(re) groep – of de wereld – onbekend was. Er gebeurt dan meer dan het enkel reproduceren van kant-en-klare, voorgeschreven basiskennis die wordt aangeboden door de leerkracht of lesmethode, het gaat daar bovenuit. In de klas is dit overigens dagelijkse praktijk, want iedere leersituatie is uniek en kan – en mag? – nooit volledig worden voorzien door enkel “de methode”. Door ruimte en tijd te geven voor het onverwachte en onbekende is de kans vele malen groter dat er boven – of buiten – de norm geleerd wordt. Leren ís creativiteit én andersom.
Deze paragraaf heb ik van mezelf gestolen (Creativity is elegant stealing – T.S. Eliot) en wel uit dit artikel: Creatief denken en leren.

Op vindingrijk probeer ik zoveel mogelijk lesideeën te plaatsen waarin creatief denken als instrument dient om lesstof uit het gevestigde curriculum op een andere manier aan te bieden; een manier die inspeelt op de creatieve drive van kinderen, en die kinderen laat zien dat er veel meer mogelijk is dan wat er al is, ook voor en met hun talenten.

3. Is creativiteit op een eerlijke manier te beoordelen?

@pioen: @davidvdkooij bij 3:ja, vraag naar het verhaal erbij en je weet wat het waard is, passie: goud, mwah,zomaar: :zilver, niet begonnen: brons.

Misschien wel het meest controversiële onderwerp in het vakgebied van creatief denken. Kun je het meten? Want als je het niet meten kan, dan is er iets mee aan de hand. En laat ik eens eerlijk zijn, daar zit wat in; de kwestie is echter of je de micrometer, de schuifmaat of de IKEA centimeterstrook wilt / moet / kan gebruiken (door halen wat n.v.t. is.).
De vraag heeft echter ook een ‘gewetens’ component, “eerlijk” nl. Dat vertaal ik als “objectief”, maar de vraag wordt er niet minder lastig door. We streven er naar om zo objectief mogelijk te oordelen. Ga maar na hoe je ook d.m.v. testjes en checklists bezig bent om je oordeel over het werk van je leerlingen te vormen. Je blijft een mens, waar ligt de grens van de objectiviteit? Waar het om eerlijk meten van creativiteit gaat… lees door en oordeel zelf.

In de onderzoeksliteratuur is het nodige verschenen over de meetbaarheid van creativiteit. Ik zet drie invalshoeken kort uiteen, t.w.: karakteristieken van creatieve de output, karakteristieken van het creatieve proces en beoordeling door een jury van experts.

Karakteristieken van creatieve output
Deze benadering gaat uit van hoeveelheid en diversiteit. Iemand wordt als creatief beoordeeld als hij bij bepaalde vraagstukken veel verschillende antwoorden geeft én als de antwoorden gedetailleerd zijn. Dit kun je als leerkracht waarnemen en noteren. Bekend voorbeeld hiervan is de Torrence Test of Creative Thinking (makkelijk te ‘googelen’).

Karakteristieken van het creatieve proces
Creatieve denkprocessen onderscheiden zich van denkprocessen die gebruik maken van vaste algoritmen, die gebaseerd zijn op herhaling. Zij zijn eerder zoekend en explorerend en terug te vinden in de leer van de heuristiek*, zie hieronder.
Ik vergelijk het met een raad-spelletje “Waar denk ik aan? Ja/Nee”. Een beproefde methodiek hiervoor is het stellen van een reeks vragen “Is het rood?”, “Is het groot?”, “Is het van steen?”, etcetera; een algoritmische aanpak, waarbij getracht wordt de verzameling van mogelijke alternatieve bij ieder vraag te verkleinen. Er kan ook dit gebeuren “Is het rood?”, “Ja.”, (Ok, het is dus rood en zij is gek op bloemen, dus…) “Is het een roos?”, “Hoe weet jij dat nou!?”, “Sheer deduction, Watson”.
Als leerkracht kun je dit vaststellen door de leerling de eenvoudige vraag te stellen: “Hoe heb je dat verzonnen?”

De Amrikaanse psychologe Thérèse Amabile heeft hier veel onderzoek naar gedaan en daarover gepubliceerd, o.m. Creativity in Context (zie pagina “lezen”).

* (bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Heuristiek) “In het moderne onderwijs worden leerlingen gestimuleerd om zelf tot heuristieken te komen, langs de bekende wegen: inductie (van het bijzondere naar het algemene), deductie (van het algemene naar het bijzondere) en analogie (van het algemene naar het algemene). Het vertrouwen dat uiteindelijk alles met alles samenhangt, helpt de kinderen hierbij.

Heuristieken zijn informele, intuïtieve en speculatieve oplossingstrategieën, die mensen ontwikkelen om bepaalde problemen aan te pakken. In tegenstelling tot algoritmen, die altijd en overal werken, zijn heuristieken specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties en die niet altijd een oplossing garanderen. Heuristieken verschaffen algemene richtlijnen over mogelijke oplossingen en doen ons veel tijd en moeite besparen door de oplossingen te beperken tot degene die wij de meeste kans geven om van toepassing te zijn. Elke taak heeft heuristieke mogelijkheden, en hoe meer ervaring men heeft met een taak hoe beter men in staat is om goede heuristieken te ontwikkelen. Het heuristiekfalen wordt veroorzaakt door:

Representativiteitsheuristiek: de overtuiging die mensen hebben van hoe iets er moet uitzien om representatief te zijn voor een bepaald proces,

Beschikbaarheidsheuristiek: hangt af van het geheugen, en wordt dus bepaald door elementen die een invloed hebben op de toegankelijkheid van een geheugenspoor, verbeelding en persoonlijke vooringenomenheid.”

Beoordeling door een jury van experts
Niet ongewoon is het gebruik maken van experts op een bepaald gebied, die beoordelen of een idee of vondst binnen dat gebied als bijzonder creatief mag worden aangeduid. Je doet iets dergelijks zelf ook als je naar je leerlingen kijkt en vaststelt hoe ze ‘het doen’ in de diverse ontwikkelingsgebieden; jij bent de expert. Maar denk ook aan kunst-kritici, peer-reviews etc.

Eerder verscheen op de deze blog artikel “Meten is weten” waarvan bovenstaande een verdere uitwerking is. Leuke lesideeën over meten zijn:”Duimstokken staan hier machteloos” en “Clocks #2“

4. Wat kost het ‘uiteindelijke’ boek? (Hiervoor moet je de workshop gevolgd hebben)

5. Hoe verrijkt creatief denken dagelijks uw leven?

Deze vraag lees ik als “Wat heb je er eigenlijk aan, aan al dat creatieve denken?” Laat ik beginnen met een welgemeende waarschuwing: Creativity may seriously damage your health! Een vreemde uitlating op deze site, en met een knipoog gegeven, maar wel met een kern van waarheid. Stel je eens voor dat we bij alles creatief zouden (moeten) zijn. De boel zou redelijk snel in het honderd lopen (sneller dan wanneer we absoluut niet creatief zouden (moeten) zijn, zo denk ik, maar uiteindelijk met hetzelfde resultaat). Stel je voor dat we creatief zouden gaan oversteken? Levensgevaarlijk. Het hele maatschappelijke en privéleven loopt op rolletjes omdat het fundament ervan uit regels en routine bestaat.

Creativiteit – passend – gebruiken, zorgt ervoor dat we problemen en vraagstukken (smeltende poolkappen, klemmende deuren) die we onderweg tegenkomen met meer kans op blijvend succes kunnen beantwoorden. Creativiteit draagt er ook aan bij dat ons leven verrijkt wordt met nieuwe vondsten (gebruiksvoorwerpen, ideeën, kunst e.d.). En het is precies op die manier dat creativiteit – creatief denken, het denkproces dat aan de basis van creativiteit ligt – mijn leven verrijkt.

Creatief denken maakt van mij een flexibel mens, een mens dat door oefening en ervaring geleerd heeft, dat problemen opgelost kunnen worden, dat kansen gevonden en benut kunnen worden. Het geeft me zelfvertrouwen. Ik merk het in de omgang met anderen – vrienden, kennissen en co-workers. Velen zoeken naar zekerheden en raken van de kook in het zicht van onverwachte veranderingen. En ik denk dan: Ja, dat herken ik aan mijn vroegere ik. Maar ik heb dat niet meer. Ok, toegegeven, ook ik schiet af en toe flink in de stress, maar altijd kom ik weer tot rust bij de gedachte aan creatief denken. David, zeg ik dan, je komt er wel uit. You can do it! Ik wil graag dat iedereen dat kan denken, vooral onze kinderen. Daar hebben ze een leven lang plezier van.

6. Hoe kun je creatief denken ‘voor elkaar krijgen’ bij kinderen die dingen lastig overzien (moeilijk buiten kaders kunnen denken door bijv. dyslexie)

7. Hoe kan ik creatief denken inzetten om kinderen bij het vormgeven van de lessen te betrekken?

8. Creativiteit en onderpresteerders, hoe kun je creatiever zijn dan zij?

@pioen: @davidvdkooij bij 8: vraag eens wat zij willen leren, en verbaas je over de uitwerking als je die vrijlaat.

9. Hoe kun je andere leerlingen ook betrekken bij het creatief denken van de enkeling?

10. Hoe verwerk ik een ‘divergentiematrix’ tot een beeldende opdracht voor mijn leerlingen? (Ik geef tekenen)

11. Hoe koppel je het aan lesstof?

12. Hoe gebruik je het motivatiemes ‘concreet’ in de les?

13. Hoe kun je creatief denken behouden? (Met ouder worden conformeren)

14. Hoe kun je in een klas van 32 leerlingen, waarvan 16 hoogbegaafden, op de juiste wijze begeleiden qua motivatie?

15. Hoe breng je iemand van een vastgeroest idee/denkwijze af?

16.Hoe pas je het creatief denken in het onderwijs toe i.r.t. overbrengen van leerstof?

17. Hoe ga je om met zeer pragmatische leerlingen die blokkeren?

18. Moeten alle leerlingen creatief kunnen denken? Of kun je dit niet verwachten?

-o-o-o-

Hieronder vind je vragen die eerder gesteld werden m.b.t. creatief denken en onderwijs.

Q: Moeten alle kinderen creatief leren denken en kunnen alle kinderen dit ook?

A: Twee vragen in één, en beiden heel wezenlijk.

Moeten alle kinderen (ook) creatief leren denken? Ja, kinderen moeten denkstrategieën leren kennen en toepassen, creatief denken hoort daarbij (net als onderzoeken, analyseren, reflecteren,  etc.) Creatief denken wordt vaak apart neergezet en besproken. Alsof het iets anders of onbekends is. Niets is minder waar, creatief denken is van de mens, onze creatieve denkkracht maakt ons uniek. Vreemd genoeg besteden we in het onderwijs te weinig – expliciet – aandacht aan het ontwikkelen van juist deze capaciteit. Gelukkig komt daar verandering in. Creatief denken wint terrein in het onderwijs. Wel wordt het naar mijn smaak nog te veel geplaatst binnen de context van hoogbegaafdheid. Dat verklaar ik uit de misconceptie dat creatief denken iets ingewikkelds is en de hardnekkig mythe dat creativiteit sterk gekoppeld is aan hoge een hoog IQ.

Als we vinden dat ieder kind recht heeft op onderwijs en om zich ten volle te ontplooien, dan heeft ieder kind recht op onderwijs in en met creatief denken – de capaciteit bij uitstek om talent ten volle tot bloei te brengen.

Dus ja, alle kinderen moeten creatief leren denken. Kunnen zij dit ook allemaal? Nee. Dat klinkt een beetje kort door de bocht, en dat is het ook. De waarheid is genuanceerder. Iedereen kan leren fietsen, maar niet iedereen zal de Tour 7 keer op rij winnen – met of zonder doping. Denkvaardigheden ontwikkelen zich over de tijd, bij de een gaat dat sneller dan bij de andere. Voorkeuren kunnen in de tijd ook veranderen. De ontwikkeling van ons denken is dynamisch. Zo ben ik bijvoorbeeld altijd erg alert op uitspraken als ‘mijn kind is een beelddenker’. Want dat kan wel zo zijn, maar dat betekent niet persé dat de talige capaciteiten van dat kind zich niet – later – zullen ontwikkelen. Dat geld net zo zeer voor creatief denken.

Dus ja ieder kind kan – en moet – denkstrategieën leren en dus ook creatief denken; op zijn of haar eigen manier, in zijn of haar eigen tempo en het ‘niveau’ zal uiteindelijk verschillen met dat van andere kinderen. Het is net reken, of taal…

Q: … nu de leerkracht creatief denkt, hoe leert ie dat de kinderen?

A: Een creatief leerklimaat is naar mijn mening gebouwd op drie pijlers; de creatieve leerkracht, de creatieve vaardigheden en de creatieve leeromgeving. Ik zal kort uitleggen wat ik daar mee bedoel en daarin ligt meteen het antwoord op deze vraag.

Creatieve leerkracht – Een creatieve houding ontwikkelen.
Hoe je het wendt of keert, jij bent een rolmodel voor je leerlingen. Dus als je een creatieve houding wilt aanmoedigen, dan zul je jezelf deze houding eigen moeten maken. De ingrediënten daarvoor heb je al in huis. Het is meer een kwestie van bewust worden en zichtbaar maken. Dat uit zich o.m. in de volgende gedragsaspecten, die je als leerkracht bewust moet laten zien; walk the talk.

• Vragende opstelling, niet met antwoord klaar staan.
• Aanmoedigen van experiment en onderzoek.
• Niet opgeven, maar doorzoeken naar andere mogelijkheden.
• Niet (te) snel oordelen, luisteren en voortbouwen op elkaars inbreng.
• Kwetsbaar opstellen ‘ik weet ook niet alles’.
• Veelvuldig aanspreken van creatieve vaardigheden.
• En vraag je telkens af: wat motiveert deze jongen, dit meisje?

In kringen van creatieve denkers worden deze aspecten vaak samengevat in de gedragscompetenties ‘uitstel van oordeel’ en ‘alternatieven blijven zoeken’.

Creatieve vaardigheden – Leren kennen, oefenen en toepassen.
Dit is de ‘harde’ inhoud van creatief denken. Welke denkstrategieën kun je inzetten om creativiteit bewust en gericht in te zetten; deze denkwijze kun je samen vatten als ‘divergerend denken’, meer mogelijkheden zien, niet op zoek naar dat ene goede antwoord, maar alternatieven op een rijtje zetten. Soms voelt dat tegendraads. Er is toch maar één goed antwoord op deze rekensom? Toch leidt divergerend denken zelfs in de rekenles tot meer inzicht; er is een antwoord, maar hoeveel wegen zijn er om er te komen? De vraag ‘Hoe kan je dit uitrekenen?’, lokt meerdere mogelijkheden uit. In deze blog zie je een aantal lesideeën die daar mee spelen.

De basis- of kernvaardigheden die we bij divergerend denken telkens tegenkomen zijn associëren, werken met analogieën, anders waarnemen en verbeelden. Deze vaardigheden kun je op speelse manier aanbieden, trainen en toepassen in de lessen, deze blog staat bol van de voorbeelden. En zo komen we bij…

Creatieve omgeving – Leren in een omgeving die creativiteit stimuleert
Creativiteit en creatief denken gebruiken als hefboom bij het leren. Zorg dat de lessen en de omgeving waarin geleerd wordt creativiteit stimuleren. Ook daar zitten veel aspecten aan. De fysieke omgeving, is die prikkelend? Maar is er ook ruimte voor rust? De lesinhoud en materialen, nodigen ze uit tot het toepassen van de creatieve vaardigheden? Spreken ze de individueel verschillende leerlingen aan op hun talenten en bieden ze ook kijkjes op onvermoed of nog niet waargenomen talent? Ik hoor regelmatig dat de methode dat niet toelaat. Ik antwoord dan, wie staat er voor de klas, jij of de methode? Gebruik de methode als middel en weef daar de creatieve leeromgeving in en omheen. Verbind.

Creativiteit is verbinden, hoor ik mezelf regelmatig zeggen, en dat is leren ook. Het kind verbinden met de wereld en op de manier van deze tijd. Zodat ieder kind zich op zijn of haar unieke manier met die wereld kan verbinden en telkens nieuwe mogelijkheden ziet.

Q: Hoe kun je creatief denken stimuleren in teamvergaderingen?
En hoe kan ik in een teamvergadering een creatief denken onderdeeltje invoegen (+/- 10 min.) om de energie erin te houden?

A: Doen. Je moet creatief denken niet neerzetten al een apart ding. De kracht van creatief denken komt ten volle tot zijn recht door het toe te passen, ook in vergaderingen. Met een creatieve aftrap in de vorm van een korte energizer of teaser en vergadertechnieken die de creativiteit van de deelnemers stimuleren en uitdagen. De mogelijkheden zijn hier divers. Toelichting, reflectie, idee-, mening- en besluitvorming, rondje maken; voor alle typische vergaderzaken bestaan mogelijkheden om creatief denken in te zetten.

Ik noem associatiebloem, ideeëncarrousel, brainwriting, metaforische tuin, speed debating, angels & demons. Allemaal codenamen voor respectievelijk begripsvorming, brainstormen (2x), visievorming, discussie en besluitvorming. En dan schieten mij futurescouting, doemdenken en vragenvuur te binnen.

Voorbeeld – Brainwriting: In het team ideeën verzamelen? Geef iedereen een groot vel papier en een stift. Benoem een/het vraagstuk helder en duidelijk in termen van “Hoe Kunnen We…?” Geef iedereen een paar minuten de tijd om ideeën te verzinnen en op te schrijven. Geef daarna een signaal en iedereen geeft zijn vel papier door aan zijn of haar buurpersoon. Nu moeten meer ideeën verzonnen worden, daarbij kan voortgebouwd worden op de ideeën van de ander; niet “Ja, maar…” maar “Ja, en…” Herhaal dit een aantal keer en je hebt een bonte verzameling ideeën om verder mee te gaan. Ook daar zijn weer technieken voor.

Naast alle ideeën die inhoudelijk van belang zijn oefen je ook in divergerend denken en constructief voortbouwen op elkaars ideeën (teambuilding gratis meegeleverd). Deze technieken kunnen worden toegepast zonder diepgaande kennis over creatieve denkprocessen en spelenderwijs creëer je in het team een open en creatieve sfeer. Als je meer wilt weten over deze technieken snuffel dan eens op internet rond of bel me op voor een afspraak en we ontwerpen samen een mooi en creatief programma voor de volgende teamvergaring of studiedag.

Creatieve opwarmer? Laat iedereen een tekening maken van wat hem of haar die dag heeft tegengezeten. Vervolgens gezamenlijk verfrommelen en in de prullenbak gooien – van een afstand uiteraard (loslaten = voorwaarde voor creatief denkklimaat)

Q: Welke vormen van ‘out of the box’-denken kan ik met mijn team, maar ook met de kids doen!? Hoe wakker ik dit bij anderen aan?! (vaardigheden en technieken)

A: Creatief denken is een meta-vaardigheid; d.w.z. dat je creatief denken overal toepasbaar kunt maken. Kijk om je heen, het komt terug in kust (met grote K en kleine k, ontwerp, reclame, techniek, humor. Alles wat ooit verzonnen of gemaakt is, en waar we de resultaten van om ons heen zien, is een resultante van creativiteit.

Creatief denken is dus iets voor zowel de leerkracht, het team én de kinderen. We hebben er allemaal direct profijt van. Het maakt ons sterker om te leren – leren is welbeschouwd ook een vorm van creativiteit. Daar moet je misschien een kanteling in je denken voor maken, doe het maar eens. Door creativiteit bewust te gebruiken bij het leren verhoog je het lerend vermogen. En dan heb ik het niet zozeer over kennis reproduceren maar vooral over ontdekkend leren, ‘eigen maken’ en motivatie.

Creatieve vaardigheden als associëren, overeenkomsten zien en verbeelden kun je op alle leeftijden aanbieden. De vorm moet afgestemd worden op de leeftijdsgroep. Creatieve denktechnieken (= het toepassen van vaardigheden) als what-if scenario’s en waarin tijd en causaliteit een rol spelen gebruik je niet bij – te – jonge kinderen.

Maar mindmappen, een creatieve leermethode, die o.m. de vaardigheid associëren nodig heeft, kun je prima met jonge kinderen doen, je gebruikt alleen geen of heel simpele woorden. Lees een verhaal voor, laat kinderen de personages, locaties, handelingen en voorwerpen die een rol spelen in het verhaal tekenen (of knutselen, kleien) en plaats de tekeningen gezamenlijk in een klassikale mindmap. Later, in de bovenbouw en het vervolgonderwijs is mindmappen een krachtig tool voor het samenvatten van informatie en het structureren van plannen (werkstukken, projecten).
Als leerkracht kun je deze techniek ook weer prima toepassen bij bijv. lesontwerp, of reflectie op de kinderen. En dit is maar een voorbeeld.

Kortom: vaardigheden kun je eigenlijk op iedere leeftijd ‘kwijt’, de manier waarop – de techniek – verschilt. Jij als leerkracht kan prima beoordelen wat waar op zijn pek is.

Enthousiasmeren, weerstanden overwinnen, dat is een ander verhaal. Veel volwassenen reageren op het woord ‘creativiteit’ met weerstand: “Ook dat er nog bij, doe maar gewoon. Heb ik al eens gedaan, werkt niet.” Herkent je deze geluiden? Ik gebruik meestal guerrillatactieken. De kern daarvan is: noem het woord creativiteit niet en begin simpel. Met enig geduld heb je je collega’s aan boord. Een gezamenlijke kennismaking met creatief denken d.m.v. een workshop is – uiteraard – een mooi middels om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.

Q: Hoe kan creatief denken helpen in denkprocessen van leerkrachten over hun dagelijkse onderwijspraktijk?

A: Creatief denken is een set van denkstrategieën die helpen om te denken in nieuwe mogelijkheden, daar waar bestaande ónmogelijkheden de boel blokkeren. Een vaardigheid die je leven verrijkt, of je nu brandweerman, ICT-specialist, leerkracht of moeder van 7 kinderen bent. Verrijkt? Inderdaad, creatief denken maakt je sterker, je kunt sneller omgaan met problemen en lastige vraagstukken, omdat je leert om snel veel en verschillende alternatieven te genereren en te toetsen. Ook helpt het je om sneller kansen te zien en te benutten. De wereld verandert in sneltrein vaart, wat is de onderscheidende competentie die onze samenleving van ons vraagt?; flexibiliteit. Creatief denken is het fundament van flexibiliteit.

Wat betekent dit voor de dagelijkse onderwijspraktijk?

• Effectiever team: Sneller issues bespreken en oplossing vinden. Energie en enthousiasme verhogend. Creativiteit is bij uitstek een teambuilder.
• Meer uit de kinderen halen: Door kinderen vertrouwd te maken met hun creatieve talenten en die te ontwikkelen bouw je mee aan hun mogelijkheden voor nu en later. Creativiteit motiveert en enthousiasmeert, dat hoef je niet uitgelegd te krijgen, dat heb jezelf al vaak genoeg gemerkt in de klas. Heb er oog voor.
• Spetterend onderwijs geven: Lesgeven in een creatief klimaat vraagt extra energie, maar het geeft 2 x zoveel energie terug. Door actief verbindingen te zoeken tussen kind, de wereld om ons heen en jezelf, ontstaat een klimaat waarin iedereen gemotiveerd bezig is met les nemen en les geven. En creativiteit, dat ís verbinden.
• Je zelf scherp en enthousiast houden: Een beetje zwart-wit gezegd, creativiteit zorgt ervoor dat je niet voortijdig uitgeblust raakt. Je daagt jezelf telkens uit om het weer net even anders te doen, en terecht, want ieder kind, iedere klas is weer anders. En jij wilt meer dat je ‘verhaaltje afsteken’, jij wilt je geven aan de kinderen in je passie voor kind en onderwijs. Dit lukt je – beter – met creatief denken.

Voor al deze zaken probeert deze weblog inspiratie te bieden. De lesideeën, achtergronden en tips helpen je naar ik hoop op weg om creativiteit in de klas tot bloei te laten komen. Creatief denken is een kado, geef het, ontvang het.

Q: Creatief denken: belangrijk voor het hele team. Hoe?

A:Dit staat of valt met het draagvlak binnen het team. Er moet een gezamenlijk visie komen op creatief denken i.r.t. onderwijs; nut en noodzaak en wat willen we er mee bereiken. De crux is het besef dat creatief denken niet alleen maar een middel is om de lessen ‘op te leuken’, maar een verzameling van denkstrategieën die de ontwikkeling van het kind verrijken.

Zo’n visie komt niet uit de lucht vallen. Ik zie vaak binnen teams een kleine groep leerkrachten – of een éénling – met het verlangen rondlopen om creatief denken een plek te geven in de klas. Dat blijft dan vaak bij een eenmansactie en één groep plukt er de vruchten van. Ik zeg: ga de dialoog aan binnen het team en organiseer een oriëntatie middag op dit onderwerp. Vervolgens kunt je in een aantal stappen werken aan visievorming en de ontwikkeling van het team op het gebied van creatief denken binnen onderwijs. Dat betekent workshops of een training om de vaardigheden en attitude die erbij komen kijken te leren en te begrijpen.

Omdat het om een teaminspanning gaat, zijn – net als bij andere veranderingen – weerstanden  te verwachten. De rode draad daarbij is meestal tijd; we hebben het al zo druk. Daarachter zie ik vaak gedoofde passie of onzekerheid. Geef die passie weer een kans: creatief denken doet dat nu juist. Onzekerheid wordt weggenomen door te doen, binnen een team dat op elkaar kan vertrouwen en elkaar motiveert.

De volgende stap is om het creatief denken de klas in te brengen. Daar hoef je trouwens niet mee te wachten. De wisselwerking tussen doen en visievorming is zeer waardevol; al doende leert men. Natuurlijk, dat moet je durven, maar wat mij betreft mag je het de kinderen niet onthouden.